De Himalaya ligt niet voor niks waar ze ligt. Op die plek botst India met een geologische rotgang van ongeveer 45 millimeter per jaar tegen Azië op. Ter vergelijking: de oceaanplaten bij IJsland glijden met 4 millimeter per jaar uit elkaar.
Duw twee platgeslagen stukken klei tegen elkaar aan en ziet je precies hoe een gebergte als de Himalaya zich vormt. Al die aardkorst en voormalige oceaanbodem moet ergens heen. Botsende klei vormt een klont in het midden, het gebergte, maar wordt ook naar de zijkanten weg geperst. Bij gebergtevorming doet onze aardkorst precies hetzelfde.
Gesteente is alleen niet zo kneedbaar als klei. Dat lost moeder natuur op door de aardkorst in stukken te breken. De plek waar twee stukken aardkorst over grote lengte van elkaar losgebroken zijn noemen we een breuk. In de Himalaya domineren twee soorten breuken: compressie- of opschuivende breuken, waar de boel zich ophoopt, en opzijschuivende breuken, waar er korst naar de zijkanten weg geperst wordt.
Omdat de aardkorst rond de breuken in de Himalaya vooral uit stukken hard gesteente bestaat, die niet gemakkelijk langs elkaar glijden, bouwen zich enorme spanningen op rond iedere breuklijn. Dat gaat door tot het moment dat de breukzone het begeeft en het gesteente met veel geweld een stukje opschuift. Zo’n moment noemen we een aardbeving. Aardbevingen in opzijschuivende breuken zijn het meest dodelijk, omdat ze zich ook ondiep in de korst voortplanten en dus gemakkelijk gebouwen doen instorten.
De meeste opzijschuivende breuken waar grote spanning op staat bevinden zich in of rond de Himalaya, om de hierboven uitgelegde redenen. Dit gaat ongelukkig samen met het feit dat er in de steden in diezelfde regio veelal goedkoop gebouwd wordt. Het bijgevoegde kaartje geeft een overzicht van een aantal van de meest dodelijke aardbevingen in de regio in de afgelopen eeuw. (bron: USGS)
Op dit moment wordt er naar alle waarschijnlijkheid op de meeste risico-plekken niet beter of voorzichtiger gebouwd dan voorheen. Met een bevolking die in de komende decennia alleen maar groeit, is het aantal potentiële slachtoffers groot. Dat er door klimaatverandering grote stukken gletsjer in de Himalaya aan het wegsmelten zijn, waardoor er in korte tijd veel gewicht van breuklijnen verdwijnt, helpt allemaal ook niet echt mee.
Kortom: wat er gebeurd is in Kathmandu is tragisch, maar het is maar een voorproefje van wat ons in de komende decennia nog te wachten staat.
