In de Volkskrant betoogt Geerten Waling, historicus, dat een democratie zonder politieke partijen wellicht een interessant idee voor de toekomst is, als we kijken naar het verleden. Het illustere jaar 1848 om precies te zijn.
Overal in Europa verkeren juist de middenpartijen in diepe crisis. Dit gaat niet zomaar over. Het is hoog tijd om serieus na te gaan denken over een democratie zonder (leden)partijen. Dat hoeft geen onverantwoorde sprong in het duister te zijn: de geschiedenis biedt uitkomst. Als we maar over de 20ste eeuw heen willen kijken, dan zien we een tijdperk waarin fascinerende experimenten werden uitgevoerd met heel andere vormen van democratie dan de partijdemocratie die nu zo onder druk staat.
Een kort maar cruciaal moment waarop democratische burgerparticipatie floreerde was het jaar 1848. Terwijl Thorbecke in Nederland met een Grondwetsherziening het bestel wist te democratiseren, gingen elders op het Europese continent de burgers de barricaden op. Maar het waren niet de gewelddadige opstanden in deze revolutiegolf die 1848 kenmerkten. Door de vrijheid van vereniging, vergadering en drukpers, die werden afgedwongen in onder andere Frankrijk en in het Duitse en Italiaanse cultuurgebied, barstte een publiek debat los dat zijn weerga niet kende.
Hoewel deze uitzonderlijke situatie nog geen jaar voortduurde en vrijwel overal leidde tot een reactionaire machtsgreep die elke vorm van politieke burgerparticipatie angstvallig tegenging, is 1848 een scharniermoment geweest in de ontwikkeling van een democratische politieke cultuur op het Europese continent. Revolutionairen geloofden dat de tijd rijp was voor een democratie waarin elke burger zou kunnen participeren. Via politieke clubs zou de ‘stem van het volk’ kenbaar worden gemaakt, zouden de juiste kandidaten worden geselecteerd voor de nationale parlementen en zouden de regeringen aan hun beloften worden gehouden. (…) Wie weet zijn we dan ooit nog eens blij dat we in Nederland het tijdelijke, inmiddels achterhaalde vehikel van de politieke partij niet grondwettelijk hebben vastgelegd, zodat zij in haar vrije val de democratie niet hoeft mee te sleuren.
Waling promoveert dinsdag te Leiden op zijn boek 1848 – Clubkoorts en revolutie. Democratische experimenten in Parijs en Berlijn (uitgeverij Vantilt).
